همه‌ساله در دو مقطع زمانی، یکی در آستانه پایان امتحانات مدارس و دیگری در آستانه آغاز ثبت‌نام دانش‌آموزان موضوع دریافت وجه اجباری و اختیاری از اولیا در مدارس دولتی به بهانه کمبود بودجه مطرح می‌شود.
* آموزش و پرورش رایگان تا پایان دوره متوسطه
امسال نیز با اتمام امتحانات ترم نخست تحصیلی، برخی مدارس دولتی از اولیای دانش‌آموزان خواسته‌اند مبلغی را بابت کمک و همیاری به‌حساب مدرسه واریز کنند که این امر با خود نگرانی‌هایی را برای خانواده‌هایی که دارای درآمد کم یا متوسط هستند به‌دنبال دارد.
دریافت این وجوهات با عنوان «کمک به مدرسه» برای اولیایی که به امید آموزش و پرورش رایگان، فرزندان خود را به‌مدارس دولتی فرستاده‌اند، غیر مترقبه به‌نظر می‌رسد، چرا که بر اساس اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.
مدارس موجود در جامعه کنونی ما به چند دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از مدارس دولتی که تکلیفشان مشخص بوده و تحصیل در آنها کاملاً رایگان است.
مدارس هیئت امنایی که حد وسط مدارس دولتی و غیرانتفاعی هستند و در واقع شاخه‌ای از مدارس غیرانتفاعی به‌شمار رفته و مبلغ معینی را در قبال ثبت‌نام دانش‌آموزان دریافت و متقابلاً برخی امکانات ویژه را هم در اختیار آنها قرار می‌دهند.
مدارس غیرانتفاعی هم که بر حسب موقعیت مکانی و مقطع تحصیلی و امکاناتی که ارائه می‌دهند از اولیای دانش‌آموزان شهریه‌های چند صد هزار تومانی یا چند ملیونی دریافت می‌کنند.
پس با این حساب تنها مدارسی که بابت تحصیل و ثبت‌نام دانش‌آموزان هیچ‌گونه هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند همان مدارس دولتی و معمولی هستند و این درحالی است که درخواست وجه از دانش‌آموزان و مشروط کردن اعطای کارنامه به پرداخت وجوه اجباری، نوعی ناامنی روانی در دانش‌آموزان و خانوادهها ایجاد می‌کند.
*اصرار مدیران نشان از اجباری بودن پرداخت
یکی از والدین که برای پرداخت وجه با عنوان کمک به مدرسه برای دریافت کارنامه دخترش در دبستان حاضر شده بود در مورد اختیاری یا اجباری بودن پرداخت هدایای نقدی به مدرسه گفت: تمام مسئولان اعلام می‌کنند که پرداخت هدیه به مدرسه اختیاری است اما اصراری که مدیر مدرسه بر این موضوع دارد نشان می‌دهد که اجباری است.
وی با بیان اینکه علت ثبت‌نام کردن در مدارس دولتی کاسته شدن از بار هزینه‌های سنگین است، افزود: پرداختن هدیه به مدرسه شاید برای اقشار کم درآمد کار دشواری باشد زیرا مخارج یک خانواده تنها در هدیه به مدرسه خلاصه نمی‌شود و هزینه‌های سنگین زندگی فشار زیادی را بر خانوادهها وارد می‌کند.
* اختلال روانی و منازعه در خانواده
مادر یکی از دانش‌آموزان در حال تحصیل در مدرسه دولتی در چالوس با اشاره به وضعیت معیشت سخت زندگی خویش به فارس، گفت: همسر بنده دارای شغل کارگری است و همانطور که همه می‌دانید با توجه به وضعیت بد اقتصادی کشور در مدت سه ماه، یک‌هفته نیز سرکار نرفته است، بنابراین پرداخت هزینه تحصیل برای دو فرزند ما علاوه بر هزینه زندگی موجب شده است تا از نظر روانی دچار اختلال شوم و به‌دلیل استرس‌هایی که بر ما وارد می‌شود موجب درگیری و نزاع بین من و همسرم شده است.
وی با اشاره به اینکه فرزندان ما با دیدن منازعه بین من و همسرم غصه‌دار شده و این موضوع بر روی وضعیت تحصیلی و روحی آنها نیز اثر منفی دارد، تأکید کرد: اگر قرار باشد تا کمک به مدرسه به‌صورت اجباری باشد ما نیز مجبور می‌شویم تا از ادامه تحصیل دختران‌مان باز بمانیم زیرا تحمل اشک فرزندان‌مان و خرد شدن آنها در برابر دیگر همکلاسی‌هایی که وضعیت متوسطی دارند و امکان پرداخت این وجوهات برای آنها میسر است برای ما گران تمام می‌شود.
* آموزش و پرورش رایگان در حد یک شعار
پدر یکی از دانش‌آموزان مقطع سوم دبستان نیز با گله‌مندی از دریافت پول‌هایی با عنوان کمک به‌مدرسه به فارس، گفت: بنده یک کارمند ساده با حداقل درآمد هستم که با داشتن سه فرزند صورت خود را با سیلی سرخ نگه می‌دارم تا آنها در برابر دوستان و هم‌کلاسی‌های خود تحقیر نشوند و انگیزه ادامه تحصیل در آنها وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه فرزند نخست من دانشجوی یکی از دانشگاه‌های سراسری در تهران است که علاوه بر هزینه تحصیلی او باید هزینه تحصیل را برای دو فرزند دیگرم که در مقطع دبستان و متوسطه اول درس می‌خوانند نیز بپردازم، اظهار کرد: اگر توان پرداخت هزینه تحصیلی برای فرزندانم را داشتم قطعاً آنها را در مدارس نیمه‌دولتی و یا غیرانتفاعی ثبت‌نام می‌کردم اما به امید تحصیل رایگان آنها را به‌مدارس دولتی فرستادم و وقتی موقع دریافت کارنامه آخر ترم با عناوینی مانند دریافت کمک به مدرسه روبه‌رو می‌شوم واقعاً از پرداخت آن عاجز و درمانده هستم.
خزایی با اشاره به اینکه ظاهراً آموزش و پرورش رایگان در حد یک شعار و به‌عنوان یکی از اصول اجرانشده قانون اساسی باقی مانده است، افزود: با وجود اینکه وزارت آموزش و پرورش دریافت وجه اجباری توسط مدارس دولتی را غیرقانونی اعلام می‌کند اما مدارس نیز به بهانه کمبود بودجه به دریافت وجه اجباری از اولیای دانش‌آموزان به مناسبت‌های مختلف به‌ویژه هنگام اعطای کارنامه پایان ترم ادامه می‌دهند.
* غیرقانونی بودن دریافت وجوه از خانوادهها
فرماندار چالوس با بیان اینکه دریافت وجوه اجباری از خانوادهها در مدارس دولتی کاری غیرقانونی‌است، اظهار کرد: با توجه به تأکیدات وزیر آموزش و پرورش مبنی بر اینکه وجهی به التزام از کسی دریافت نشود، بنابراین دریافت پول با عناوین کمک به‌مدرسه به‌صورت اجباری جایز نیست.
محمد‌ناصر زندی با تأکید بر اینکه اجبار خانوادهها برای دریافت این وجوه از نظر ما محکوم است، تصریح کرد: خانوادهها بر اساس آگاهی و توقعاتی که در حوزه فرهنگی و آموزشی جهت ارتقای کیفیت تحصیلی فرزندان خود دارند می‌توانند به‌صورت داوطلبانه و اختیاری مساعدت‌های لازم را داشته باشند.
وی با بیان اینکه ظرفیت بودجه و اعتبارات محدود آموزش و پرورش باید با همکاری و مساعدت خانوادهها و خیران جبران شود، افزود: به‌دلیل توانمندی محدود دولت در زمینه اعتبارات و بودجه به آموزش و پرورش در صورتی‌که این همیاری‌ها از طریق انجمن اولیا و مربیان و به‌صورت اختیاری باشد علاوه بر ارتقای سطح تحصیلی دانش‌آموزان در راه تهیه امکانات به‌روز و اولیه آنها مصرف می‌شود.
فرماندار چالوس با تأکید بر اینکه مدیر آموزش و پرورش نیز موظف است راه‌های هزینه‌کردن این دریافتی‌ها را از مدیران مدارس بخواهد، خاطر‌نشان کرد: با توجه به اینکه این کمک‌ها با همیاری مردم و انجمن اولیا و مربیان صورت می‌گیرد بنابراین باید نظارت جدی بر اینکه خانوادهها بدانند مبالغ پرداختی در چه راهی مصرف شده وجود داشته باشد تا پس از اطمینان‌خاطر این شکل از مشارکت‌ها ادامه پیدا کند.
* عدم الزام در پرداخت کمک به مدرسه
سلیمان عبدالهی با اشاره به اینکه نباید مبالغی از روی اجبار از خانوادهها دریافت شود، گفت: دریافت وجه تنها از طریق مصوبه انجمن اولیا و مربیان و آن‌هم با اختیار خانوادهها مجاز است.
وی با تأکید بر اینکه دریافت مبالغی به‌عنوان کمک به مدرسه باید از سوی انجمن اولیا و مربیان در شورای مرکزی به تایید برسد، افزود: این مبالغ باید به‌صورت داوطلبانه و در قالب مشارکت‌های مردمی باشد.
مدیر اداره آموزش و پرورش چالوس خاطر‌نشان کرد: بر اساس تأکیدات انجام‌شده پرداخت این مبالغ علاوه بر اینکه به‌صورت اختیاری است باید به‌شکلی باشد که دانش‌آموز درگیر این مسائل نشود و خود خانوادهها با کمک مدرسه اقدام به انجام این‌کار کنند.
وی در مورد شیوه استفاده از این وجوه پرداختی توسط خانوادهها بیان کرد: با توجه به بودجه محدود دولتی دریافت این مبالغ برای کارهای سطحی و روبنایی در مدرسهها هزینه می‌شود.
مدیر اداره آموزش و پرورش چالوس در پایان با تأکید بر اینکه الزامی در پرداخت مبالغی با عنوان کمک به مدرسه برای خانوادهها وجود ندارد، گفت: اگر چنان‌چه شکایت و نارضایتی از سوی خانوادهها مبنی بر دریافت این مبالغ از سر اجبار به ما اطلاع داده شود با مدیران مدارس مذکور به‌صورت قاطع برخورد می‌کنیم.
* مسئله دریافت‌ها و پرداخت‌های اجباری در مدارس دولتی
سال‌های سال است که این فرایند دریافت‌ها و پرداخت‌های اجباری در مدارس دولتی مسئله‌ساز بوده و هست و با وجود تأکیدات وزیر آموزش و پرورش مبنی بر اینکه اعطای هدایای نقدی به‌مدارس دولتی از جانب اولیای دانش‌آموزان کاملاً اختیاری بوده و هیچ‌کدام از مدیران مدارس حق دریافت وجه نقدی اجباری با عنوان هدیه به مدرسه را ندارند، اما بر خلاف این تأکیدها برخی از مدارس پرداخت هدیه به مدرسه را اجباری اعلام کرده و حتی در قبال ارائه کارنامه تحصیلی ترم اول دانش‌آموزان این وجوه را دریافت و در صورت عدم پرداخت هدیه به مدرسه از دادن آن خودداری می‌کنند.
* راه‌های مصرف هزینه کمک به مدارس
نکته قابل توجه اینجاست که این پول‌هایی که برای به اصطلاح کمک به مدارس از خانوادهها یا به‌صورت اجباری و یا اختیاری دریافت می‌شود، به راستی در چه راهی هزینه می‌شود چرا که با بازدید از برخی از مدارس شهرستان چالوس فرسوده بودن و مستهلک بودن بسیاری از وسایل تحصیلی در این مدارس به‌چشم می‌خورد و فضای فیزیکی در برخی از این مدرسهها به‌شکلی است که دل هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد و این در حالی است که موقعیت مکانی مدرسه نقش بسیار مهمی در ایجاد مدارس سالم و ایمن داشته و همچنین دقت در ویژگی‌های فیزیکی مدارس و کلاس‌های درس سبب بالا رفتن انگیزه دانش‌آموزان برای یادگیری و افزایش کیفیت تدریس معلمان می‌شود.
