اقامه نماز را آداب و شرایطی است که بی توجهی بدان، موجب کاستی ارزش نماز می گردد. هر چند به صورت ظاهر، مقبول و ساقط کننده تکلیف است، در باطن، نورانیت و جمال و بهایی در پی نخواهد داشت. چه بسا نماز گزارانی که چون آداب و شرایط نماز بر پا نمی دارند، آن نماز اثری بر روح و جانشان ندارد. از آن شمار است رضایت پدر و مادر که آن را دخالتی تام و تمام است در قبولی باطن نماز؛ چنان که حضرت امام صادق علیه السّلام فرمود:
«خداوند نماز آنکه به پدر و مادر خویش با نگاه خشمگینانه بنگرد، هر چند در حق وی ستم روا داشته باشند، نمی پذیرد.» ۱
دیگر از شرایط قبولی نماز، توجه به فرمان های الهی و ترک رذیلت های اخلاقی و نفسانی است. نماز مقبول درگاه حق تعالی، نماز است که با قلبی مصفا و دلی پاک از زنگارهای شهوت ها و گناهان اقامه شود. دلی که به زنگار غیبت و تهمت و بخل و حسد و دیگر رذیلت های اخلاقی آلوده باشد، نمی تواند محل خضوع و خشوع در محضر یار گردد؛ چنان که ازفخر کاینات، محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت است که فرمود:
«هر کس غیبت زن یا مرد مسلمانی نماید، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه اش قبول نکند، مگر آنکه از او بگذرد و عفوش کند.» ۲
هم از این روست که سالکان الی الله و دلدادگان محبت یار، برای رسیدن به خشوع و خضوع و حضور قلب در حال نماز، مراقبت از نفس و توجه به اعمال و رفتار خویش را در دیگر اوقات، سرلوحه برنامه زندگانی شان قرار می دهند و دمادم، خویش را در محضر یار می انگارند و به مراقبه و محاسبه از نفس می پردازند. در روایت آمده است که حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود:
خداوند متعال در وحی خود می فرماید: «نماز کسی را خواهم پذیرفت که در برابر عظمت من فروتن باشد و برای رضای من، از تمایلات و شهوت های خویش صرف نظر کند. روزها را در یاد من به سر آورد و بر خلق، بزرگی نفروشد و گرسنگان را خوراک و برهنگان را جامه بخشد و با مصیبت دیدگان به مهربانی رفتار کند و غریبان را با مواسات و الطاف خویش دلخوش سازد. چنین بنده ای را پرتویی از نور خواهد بود که چونان خورشید می تابد. او را نوری مقرر خواهم داشت که ظلمات او را روشنی بخشد و علم و حلمی که جهالت را از وی مرتفع سازد. خود، حمایتش کنم و فرشتگان را محافظ و نگهبان او قرار خواهم داد. دعایش را اجابت و خواسته اش را برآورده خواهم کرد. مَثَل چنین بنده ای نزد من، مثل باغستان های بهشت است که میوه اش را نارسی یا فساد و تباهی نخواهد رسید». ۳
خوش وقت گروهی که در اندیشه یارند
چون کعبه روان روی به دیوار ندارند
گردن نکشند از سر تسلیم به هر حال
گر بر سر تختند و گر بر سرِ دارند
در دامن یارند چو آیینه شب و روز
هر چند گرفتار در این گرد و غبارند(صائب تبریزی)
پی نوشت:
۱. بحارالانوار، ج۷۴، ص۶۱.
۲. همان، ج۷۵، ص۲۵۸.
۳. همان، ج۶۹، ص۳۹۱ و ج۷۸، ص۲۸۵.
۴. شهد بندگی(۲)، ص۱۴۶-۱۴۸.
