جمهوریت مبنای هر نظام مردمسالار است و در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران نیز رکنی اساسی در کنار اسلامیت به شمار می رود. با توجه به اهمیت مفهوم جمهوریت، دایره گسترده معنایی و همچنین ضرورت های تحقق راستین آن به بیان نکته هایی در این زمینه می پردازیم:
1- اهمیت و جایگاه رکنی و اساسی جمهوریت در نظام سیاسی ایران، سبب شده است که مساله مشارکت عمومی مردم و حضور جریان ها و طیف های مختلف سیاسی در رخدادهای مهمی همچون انتخابات اهمیتی چشمگیر یابد. از این رو انتخابات مهمترین عرصه حضور جریان ها و گروه های سیاسی و بروز افکار و سلیقه های مختلف مردم است تا جایی که می توان گفت نخستین و ساده ترین نشانه جمهوریت، رای دادن شهروندان به احزاب، افراد و برنامه های ارایه شده آن ها است.
در واقع، انتخابات صحنه اصلی ظهور و نمایش جمهوریت است که بدون توجه به تنوع گروه های مختلف بی معنا به نظر می رسد. بر همین اساس زمانی می توان از مردمسالاری واقعی سخن به میان آورد که سلیقه های مختلف دارای نماینده باشند و اگر چنین اتفاقی رخ ندهد دموکراسی صوری و غیر واقعی جای دموکراسی واقعی و اصیل را خواهد گرفت.
2- تجربه های سیاسی در چارچوب نظام های مردمسالار در جهان و حتی تاریخ چهار دهه مردمسالاری ایرانی- اسلامی نشان می دهد که آزادی مردم در تعیین سرنوشت یا به عبارتی انتخابگری امری متناظر و هم راستا با امکان آزادانه نیروهای و کنشگران سیاسی برای قرار گرفتن در پیشگاه رای گزینشگران است.
در واقع، زمانی انتخابات آزاد معنا و کارکردهای واقعی خود را یافته که گروه ها و نیروهای گوناگون مجال فعالیت آزادانه و در عین حال قانونی را جسته اند و افکار و ایده های خود را در معرض انتخاب مردم قرار داده اند. از این رو به رغم آزادی کامل رای دهندگان در برگزیدن تنها یک طیف خاص از ایده ها و اندیشه ها برای اداره قوای اجرایی و قانونگذاری کشور، این شکل از آزادی گونه نقض غرض شده آزادی واقعی و در حکم انکار فلسفه انتخابات است. به این خاطر، مفهوم و معنای تکثر جایگاهی محوری در کارکرد نظام های مردمسالار می یابد.
3- جمهوریت خود دارای پایه ها و بن مایه هایی همچون تکثرگرایی، امکان حضور و تصمیم گیری برابر در عرصه سیاسی برای همه جریان های سیاسی و اصل مشارکت است. به این ترتیب هر آفتی بر پیکر این بن مایه ها و اصول، مشروعیت و مقبولیت یک نظام سیاسی را دچار خدشه و آسیب می سازد.
به عبارتی دیگر، جمهوریت تنها یک اسم نیست بلکه مفهومی پر محتوا است. از این رو واژه جمهوریت زمانی می تواند معنای واقعی بگیرد که با محتوا و خمیرمایه خود همخوانی داشته باشد وگرنه به شیر بی یال و دم و اشکم تبدیل خواهد شد.
در این میان، حضور جریان های سیاسی و به عرصه آمدن گروه های مختلف با دیدگاه هایی گوناگون، تبلور جمهوریت یک نظام سیاسی و نشانگر وجود چندصدایی و احترام به نگرش های متفاوت است. بی توجهی به مفهوم جمهوریت زمانی رخ می دهد که شاهد گذر از چندصدایی به تک صدایی باشیم و حاکمیت قانون تبدیل به نوعی سلیقه گرایی شود.
در سطحی فروتر از آنچه گفته شد، یکی از آسیب های بی توجهی به جمهوریت پدیداری مساله ناکارآمدی است. به این ترتیب مجلس یا دولتی که برآمده از نظر همه مردم و نگرش های مختلف نباشد در عرصه عمل نیز نمی تواند کارآمد باشد.
آسیب دیگر در برابر جمهوریت، برجستگی لابی ها و جریان های متنفذی است که خود را نماد دیدگاه ها و نگرش های همه مردم جا می زنند و وانمود می کنند تنها طیف و جریان هایی هستند که باید در عرصه کنشگری سیاسی حضور داشته باشند. این نوع نگرش به محدودیت، نقص یا دگرگونی مفهوم جمهوریت می انجامد که برآیندی جز تنگ کردن عرصه بر دیگر نگرش ها و جریان ها ندارد.
از دیگر خطرها و آفت های بزرگی که جمهوریت را تهدید می کند ایجاد این حس است که فضای انتخابات رقابتی نیست. اگر در این زمینه اطمینان سازی نشود، در روند مشارکت تاثیرگذار خواهد بود و به ریزش شمار شرکت کنندگان در انتخابات می انجامد. به همین خاطر نباید این ذهنیت ایجاد شود که برخی از روندهای قانونی چون تایید صلاحیت نامزدهای انتخاباتی به نفع جریان و گروه خاصی است چرا که نتیجه آن بی اعتمادی و ایجاد خدشه در مشروعیت نظام سیاسی است. بنابر این اگر جمهوریت به طور کامل و در جای خود مورد توجه قرار نگیرد به دلیل افت مشارکت سیاسی شهروندان اصل مشروعیت نظام سیاسی خدشه دار می شود.
تجربه نشان داده هر گاه فضای مناسب برای حضور بیشینه گروه ها و جریان های سیاسی در فرایندهایی چون انتخابات مهیا بوده، مشارکت به شکلی چشمگیر افزایش یافته و جلوه های اقتدار نظام به بهترین شکل هویدا شده است. در واقع پذیرش تنوع و تکثر سیاسی، گسترش پهنای عرصه سیاسی را در پی خواهد داشت؛ فضایی که در آن حضور متراکم و حداکثری گزینش کنندگان و گزینش شوندگان مردمسالاری را معنا می کند و جمهوریت را به شکل واقعی آن به تصویر می کشد.