مقدمه
با انتخاب اصفهان به پایتختی و گسترش شهر به طرف جنوب ، میدان عظیم نقش جهان با طول تقریبی ۵۰۷ و عرض ۱۵۸ متر به عنوان یکی از ویژگیهای عصر صفوی مطرح گردید. در طراحی شهری این میدان به عنوان عضو اصلی گسترش شهر مورد توجه قرار می گیرد و تا مدتها به عنوان بزرگترین و زیبا ترین میدانهای جهان نامیده میشود میدان نقش جهان به جای میدان کوچکی که از دوران تیموریان باقی مانده بود احداث گردید. به هنگامی که دو مسجدامام و شیخ لطف الله و سر در بازار قیصریه ساخته شد، این سه بنا با طاقهای متحد الشکل به هم مربوط شدند و با پایان یافتن میدان و خاتمه تزئینات کف آن شن ریزی و مسطح شد .

از این زمان بود که میدان برای انجام مسابقات و بازیهای معمول آن عصر مانند چوگان و قاپوق اندازی مورد استفاده قرار می گرفت و سان و رژه سربازان و سپاهیان نیز در همین مکان انجام میشد. دو ستون سنگی که در جلو مسجد امام واقع شده و قرینه آنها نیز روبروی بازار قیصریه هستند بیانگر انجام بازی چوگان و سایر ورزشها در میدان می باشند. در گرداگرد کناره میدان نهری به عرض ۳ متر و عمق ۲ متر جریان داشت . در طول نهر ردیفی از درختان چنار بر رهگذران سایه می افکند.

برای توضیحات بیشتر و دریافت فایل به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

آنچه در باره میدان نقش جهان می توان گفت اینکه این اثر نفیس و با شکوه که در دنیا از شهرتی چشمگیر و بی نظیر برخوردار است با مجموعه عناصر و عملکردهائی که در نقش های سیاسی ، مذهبی ، اقتصادی ، توریستی و تفریحی داشته پیوسته در آسمان هنر و زیبائی ایران و جهان مىدرخشد .بطوری که با جرات میتوان ادعا کرد که این میدان همراه با فضاهای تکمیلی و عناصر مربوط به آن یعنی عمارت عالی قاپو ، مسجد شیخ لطف الله ، مسجد امام ، توحید خانه ، سر در قیصریه و راسته بازارها به تنهائی با تمام زیبائی هاو جاذبه های جهانگردی ایران برابری می کند٠

میدان نقش جهان یک مجموعه عالی و نفیس هنری و معماری اصفهان است که بدون تردید تا قرن ها در هیچ کجای جهان نظیر آن بوجود نخواهد آمد.
میدانی که محل برخورد انسانها و محل تعاملات اجتماعی فراوانی بوده، فضایی عمومی که جایگاه بروز هنجارها و ارزش های گروه های مختلف انسانی است. فضایی که فرهنگ شهری نیز از آن نشأت گرفته است.
این پدیده زیبای معماری اثر هنرمندانه دو معمار ارزشمند و بزرگوار دوره صفویه بنامهای استاد علی اکبر اصفهانی و استاد محمدرضا اصفهانی است که به سال ۱۰۱۱ هجری قمری آن را تکمیل نمودند.

ترکیب فضائی
نقش جهان به سبب ترکیب فضائی اش و وسعتی در حدود ۵۱۰ متر طول و ۱۶۰ متر عرض (نسبت ابعاد میدان تقریباً یک به سه می باشد)یکی ازمیدانهایست که در دنیای امروز هم بی نظیر بوده و مانندندارد.بدنه پیرامونی نقش جهان از دو طبقه تشکیل شده است (به ارتفاع ۸ متر). در طبقه همکف حجره ها و طبقه د وم اتاق هایی که در جلوی آنها ایوان هائی وجوددارد؛ بدین ترتیب طبقه دوم با ایجاد فضائی نیمه بسته سبکتر شده و ترکیب فضائی جالبی را بوجود آورده است. این بدنه ممتد در اتصال با جلوخان مسجد شیخ لطف الله، مسجد شاه، کاخ جلو آمده عالی قاپو و سردر بازار قیصریه ترکیبات فضائی زیبا و بدیعی را پدیده آورد است.
ترکیب
در قسمت مرکزی چهار وجه میدان بدنه چهار بنای شهری قرار گرفته است که در سه تای آنها (مسجد شاه ,مسجد شیخ لطف الله وبازار )این بدنه قسمت ورودی به بنا را تشکیل می دهد در کاخ عالی قاپو این بدنه فضای اصلی بناست که به میدان مشرف می شود وورودی به بنا از لایه پشتی میدان است در سه بنای اول این قسمت قاعده ترکیب تقریبأ مشابهی دارد به عبارتی از یک ایوان ورودی که حجره ها یی در پیرامون دارد تشکیل شده است در مسجد شاه دو مناره بر این قسمت تأکید می ورزند.
در بنای عالی قاپو قاعده تر کیب متفاوت است به این ترتیب که در این بنا تر کیب نما از یک ایوان در طبقه بالا ویک سطح پنج قسمتی در طبقه پایین تشکیل شده است که در قسمت وسط یک ورودی دسترسی به بنا را از میدان ممکن می سازد وطاق نما ها وبازشویی ها یی در جوانب آن قرار گرفته است.
تحلیل کالبدی میدان نقش جهان
میدان ها از اصلی ترین فضاهای شهری هستندکه در مقیاس های مختلف شهری عملکردهای متفاوتی می یابند.اصلی ترین میدان میدانی است که مسجدجامع بدان روی می گشاید ودر اصفهان علاوه برمسجد جامع بنای حکومتی وبخش اصلی بازار رادر کنار خود جای می دهد .تاقبل از دوران صفوی میدان کهنه که در کنار مسجد جامع واقع بودچنین عملکردی داشت ودر پیرامون آن علاوه برجامع قصر سلطنتی عمارت نقاره خانه وقیصریه نیز قرار داشتند(شاردن ,۱۳۷۲).اما با پایتخت شدن اصفهان این نقش را میدان شاه یا نقش جهان بر عهده گرفت که مسجد جامع جدید(مسجد شاه)عمارت حکومتی (عالی قاپو)وسردر قیصریه وعمارت نقاره خانه در پیرامون آن احداث شدند بررسی بناهای پیرامون میدان نشان میدهد که این میدان نقش مرکز حکومتی را داشته ومحل اتصال وارتباط حکومت با مردم از طریق اعلان های حکومتی رژه ها وحضور حاکم درمیان مردم در زمان مراسم وجشن ها بوده است.در سطح بعدی میدان هایی قرار می گیرند که در پیرامون بناهای عمومی شهری به ویژه بازار قرار داشتند وبه چند نمونه از آنها (مثل میدان نقش جهان در جوار بازار رنگرزها )در سفرنامه ها اشاره شده اما در حال حاضر اثری از آنها باقی نیست.این گونه میدان ها نیز چنان که از نوشته ها بر می آید محل دادوستد بوده اند وفضاهای دارای عملکردی با مقیاس شهری وحتی فراشهری داشته اند چون گاه محل دادوستد کالاهای بازرگانی بودند که در پایتخت فروخته وبه نقاط دیگر منتقل می شد ویا بالعکس

شکل هندسی میدان
میادین طراحی شده به طور عام دارای شکل هندسی منظمی هستند که بر حسب نقش وموقعیت میدان از مستطیل تا نزدیک به مربع متغیر است .میدان هایی که نقش شهری دارند ومسئله احساس محصوریت در آنها مطرح نیست شکل مستطیل می یابند میدان نقش جهان جز این گروه دسته بندی میشودودارای شکل هندسی منظم مسطتیل طراحی شده و نسبت اضلاع در ان به ۱به ۳می رسد

نحوه ترکیبی پیرامون شکل فضا در میدان
در حالت کلی میدان هایی که عملکرد تجاری دارند وفعالیت های شهری در پیرامون آنها انجام می گیرد بدنه پیرامون میدان به حجره ها ودکان ها اختصاص داده شده وبرخی بناهای شهری نیز در کنار آنها قرار دارند مثلأ در میدان نقش جهان حجره ها پیرامون میدان را محصور کرده اند وچهار بنای ۱) مسجد شاه ۲)مسجد شیخ لطف الله,۳)سردر قیصریه و۴)عمارت عالی قاپوبه نحو ترکیب شده ای با این حجره ها روبه میدان گشوده می شوند.

تحلیل ابعاد و مقیاس میدان
تحلیل ابعاد فضای میدان نشان می دهد که در میدان هایی مانند میدان نقش جهان که عملکرد شهری دارند نسبت ابعاد میدان ۱به ۳است وبررسی مقیاس درونی فضای میدان نشان می دهد که در میدان هایی که عملکرد شهری دارند.احساس محصوریت به دلیل نسبت پایین ارتفاع به عرض (۱۰/۱در میدان نقش جهان )وجود ندارد وفضای میدان فضای وسیع وگشاده ای است تا مناسب عملکردهای آن باشد اما در عین حال به دلیل شکل بندی نمای پیرامون میدان که بدنه پیرامون را به اجزای خود تقسیم می کند مقیاس فضای میدان مقیاسی انسانی است که در بیننده احساس مقهور شدن در برابر فضا را ایجاد نمی کند

درجه تلفیق نحوه اتصال یا جدایی
بدنه پیرامون فضای میدان بر حسب نقش وعملکرد آن بدنه ای متشکل از دکان ها وحجره ها یا بخشی از یک بنای شهری در تلفیق با بدنه مسکونی است چنین ترکیب بدنه ای سبب می شود که فضای درونی میدان در اتصال وهمبستگی قوی با بافت پیرامونش قرار گیرد وبه عبارتی یک فضای مثبت شهری شکل گیرد که دارای حدود وهویت روشنی در درون بافت است.در میدان های سطح اول که عملکرد شهری وفراشهری دارند ردیف حجره ها خود بخشی از بافت بازار ولایه اول آن است که حلقه دور میدان را پوشانده وحلقه اتصال میدان با بازار نیز گشته است .در میدان های سطح دوم که عملکرد تجاری درون محله ای دارند ردیف حجره ها در پیرامون میدان یک بدنه محصور کننده وشکل دهنده می سازدوبا کمک این بدنه میدان در درون بافت مسکونی می نشیند .در میدان های سطح سوم که در مجاورت یک بنای عمومی قرار دارند بدنه مسکونی پیرامون متناسب با بدنه بنای عمومی بدنه سازی می شود تا شکل واحدی برکل بدنه حاکم گردد وسطح بدنه پیرامون میدان را از هماهنگی ویکدستی برخوردار کند.