در واپسین روزهای آخرین دور از گفت و گوهای هسته یی در وین طرح موضوع لغو تحریم های تسلیحاتی همزمان با لغو سایر تحریم ها باعث تمدید چندباره ی گفت و گوها شد و سرانجام 2 طرف پس از تعیین تکلیف این نوع از تحریم ها سه شنبه ی هفته ی گذشته به توافقی تاریخی دست یافتند.
پس از رایزنی های دامنه دار تیم مذاکره کننده ی ایران و گروه 1+5 در کنار متن اصلی «برجام» (برنامه ی جامع اقدام مشترک) به پنج پیوست فنی در موضوع های هسته یی، تحریم ها، همکاری در زمینه ی انرژی هسته یی صلح آمیز، تاسیس کمیسیون مشترک و برنامه ی اجرایی نایل آمدند. در این دور از گفت و گوها بود که برای نخستین بار موضوع تحریم های تسلیحاتی از تحریم های غیرتسلیحاتی متمایز شد.
در زمینه ی تحریم های غیرتسلیحاتی متن برجام از لغو یکجای تحریم های اقتصادی و مالی در حوزه های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده از سوی شورای امنیت، اتحادیه ی اروپا و آمریکا که به بهانه ی برنامه هسته یی ایران وضع شده بودند حکایت می کرد از جمله ی آن می توان به لغو تحریم 800 شخص حقیقی و حقوقی همانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت کش و شرکت های تابعه، ایران ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانک ها و موسسات کشورمان از فهرست تحریم های اروپا و آمریکا اشاره کرد.
در کنار این موارد، لغو تحریم هایی در ارتباط با تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته های مرتبط با انرژی هسته یی، ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها وآزاد شدن ده ها میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ی ایران از دیگر موارد لغو تحریم در حوزه ی غیرتسلیحاتی بود؛ تحریم هایی که همزمان با تحریم های اتحادیه ی اروپا و آمریکا در پی پنج قطعنامه ی شورای امنیت 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) بر ایران تحمیل شده بود.
ششمین قطعنامه ی شورای امنیت با شماره ی 1929 در سال 2010 میلادی اما تحریم های شدیدی را عیله برنامه ی تسلیحاتی و موشکی ایران اعمال کرد. از این رو، تیم دیپلماسی ایران در وین با وجود مقاومت سرسختانه ی طرف مقابل توانست افزون بر لغو ممنوعیت خرید اقلام حساس با کاربرد دومنظوره، قول لغو تحریم های تسلیحاتی را در بازه ی زمانی پنج ساله و لغو تحریم های موشکی را در بازه ی زمانی هشت ساله از طرف مقابل بگیرد.
به باور ناظران محدودیت های اعمال شده ی کنونی در این زمینه در همسنجی با ممنوعیت های گذشته بسیار ناچیز است به عبارتی دیگر آنچه امروز وجود دارد نه تحریم تسلیحاتی بلکه محدودیت زمانی است چرا که هرگونه خرید و فروش لازم است با کسب مجوز قبلی از شورای امنیت آن هم فقط به مدت 5 سال صورت گیرد.
تمامی 6 قطعنامه ی ضدایرانی شورای امنیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» صادر شده بود اما بر اساس قطعنامه ی تازه ی این شورا (قطعنامه 2231) ایران از ذیل این فصل و بند 41 خارج شد و از نظر آن ها دیگر به عنوان تهدیدی علیه جهان تلقی نمی شود؛ ضمن این که بر اساس متن این قطعنامه، بررسی پرونده ی هسته یی ایران طی 10 سال آینده در شورای امنیت برای همیشه پایان می یابد.
پیش از صدور قطعنامه ی 2231 شورای امنیت، شورای وزیران امور خارجه ی اتحادیه اروپا نیز دوشنبه بیست و نهم تیرماه (بیستم ژوییه) توافق ایران و 1+5 را تایید کرد. این امر خود گام مثبت دیگری در راستای لغو تحریم ها به شمار می رود و از نظر سیاسی برای این نهاد اروپایی تعهدآور خواهد بود. لغو یکجای تحریم های اتحادیه ی اروپا اما منوط به مصوبه ی دیگر این شورای وزیران است تا پس از آن در روز اجرای برجام تمامی تحریم های این اتحادیه علیه ایران برداشته شود.
در کنار تحریم های اتحادیه ی اروپا اما بیشترین تحریم ها در قالب تحریم های «اولیه» (تحریم های غیرهسته یی اعمال شده بیش از سه دهه) و «ثانویه» (تحریم های هسته یی) از سوی ایالات متحده بر کشور ما تحمیل شده است. در نتیجه ی اعمال همین تحریم های ثانویه بود که اجماعی در جهان به منظور اعمال تحریم های فراگیر علیه کشور ما شکل گرفت به طوری که بیش از 80 درصد از تحریم های تحمیلی بر ایران از این نوع اند.
تحریم های ایالات متحده را می توان در 2 قالب مورد بررسی قرار داد: تحریم های کنگره (شامل مجلس سنا و نمایندگان) و تحریم های ناشی از دستورالعمل های اجرایی رییس جمهوری آمریکا (تحریم های که به طور مستقیم از طرف شخص رییس جمهوری این کشور صورت گرفته است). صرف نظر از لغو تحریم های ناشی از دستورالعمل های اجرایی که مستقیم به شخص «باراک اوباما» رییس جمهوری این کشور برمی گردد، لغو تحریم های کنگره نیاز به تایید این نهاد دارد. از این رو پس از توافق وین متن برجام برای بررسی به کنگره فرستاده شد و کنگره 2 ماه فرصت خواهد داشت تا توافق صورت گرفته را تایید یا رد کند. البته در صورت رد برجام احتمال وتوی آن از سوی رییس جمهوری وجود دارد. رد وتوی رییس جمهوری نیاز به رای دو سوم از اعضای کنگره دارد که به عقیده ی تحلیلگران کسب این میزان رای کاری بس دشوار است.
در مجموع، هر توافقی نتیجه ی رایزنی و بده بستان است و توافق وین نیز حاصل 22 ماه گفت و گوهای خستگی ناپذیر تیم هسته یی ایران و طرف مقابل بود. به منظور رسیدن به این هدف مهم و دستیابی به «توافقی تاریخی» بود که 2 طرف از یخشی از خواسته های خود معقولانه صرف نظر کردند.
در نتیجه ی این رایزنی های پایدار افزون بر حفظ عزت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران و تثبیت برنامه ی صلح آمیز هسته یی کشورمان، قطعنامه ی 2231 شورای امنیت صادر شد تا پایان بخش شش قطعنامه ی ضدایرانی باشد؛ قطعنامه های تهدیدآمیزی که بیش از 80 درصد تحریم ها کنونی نتیجه ی تحمیل آن ها است.