تاثیر روان‌شناختی رنگ‌ها بر ذهن و روان ما.....

 نوزاد از وقتی پلک‌هایش را باز می‌کند، نخستین رویارویی‌اش با جهان به واسطه رنگ‌ها اتفاق می‌افتد. زندگی بدون رنگ تصور محالی است. ما به جهانی که اجزایش رنگ‌آمیزی شده است، پا گذاشته‌ایم و از لحظه تولد تا زمان کوچ بزرگ در میهمانی رنگ‌ها حضور داریم.

آبی آسمان ما را به میهمانی رنگ‌ها دعوت می‌کند، همچنان که ابرهای سپید، دشت‌های سرسبز مخملین و لاله‌های سرخ.

اما ما دعوت‌شدگان به میهمانی رنگ‌ها چقدر اجزای این ضیافت را می‌شناسیم؟ چقدر رنگ‌ها را آگاهانه به زندگی‌مان فرا می‌خوانیم؟ چقدر به اهمیت رنگ‌ها در شکل‌بخشی به افکار و اندیشه‌هایمان آگاهیم؟

واقعیت آن است که یکی از مهم‌ترین اهرم‌های تعادل ذهنی و روانی ما رسیدن به نوعی همانندی پیرامونی در تعادل با رنگ‌های جهان بویژه رنگ‌های زنده طبیعت ناب به عنوان خالص‌ترین زمینه ظهور رنگ‌هاست.

این توازن متاسفانه امروز در محیط‌های پیرامونی ما کمتر به چشم می‌آید. وقتی شهرها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، خانه‌ها، مدرسه‌ها و ساختمان‌های عمومی ما کمترین تناسبی با تعادل رنگ‌ها در قاب طبیعت برقرار نمی‌کند، نمی‌توان انتظار توازن ذهنی و روانی را نیز داشت.

بینایی، رنگ و ذهن اجزای مثلثی هستند که مهم‌ترین رکن شناخت ما از پیرامون را رقم می‌زنند. این سه ارتباط پیچیده‌ای با هم دارند؛ ارتباطی که فرآیند دیدن و تاثیر پذیرفتن را شکل می‌دهد. رنگ از مهم‌ترین مصالحی است که در تار و پود جهان و هستی راه یافته است. از طرفی بینایی و ذهن امکان ارتباط ما را با رنگ‌ها امکان‌پذیر می‌کند.

دکتر سیدبابک سعیدی ، روان‌شناس با بیان این که رنگ ‌ها تاثیر فوق‌العاده‌ای بر ذهن و روان ما دارند، معتقد است از این حیث رنگ‌ ها را می‌توان در ۲ گروه تیره و روشن جای داد. رنگ‌ های نوع اول از قدرت تحریک کمتری برخوردار هستند اما رنگ‌هایی با زمینه روشن تاثیرات روان‌شناختی بالایی دارند. مساله مهم دیگر در ارتباط با ذهن و رنگ، خاطره‌سازی سیستم ذهنی ما از رنگ‌هاست. دقیقا به دلیل همین خصلت خاطره‌سازی رنگ‌ها به مرور در زندگی انسان، مفاهیم نمادین و نشانه‌ای پیدا می‌کنند.

● فرآیند خاطره‌سازی ذهن از رنگ‌ها

پرسشی که درباره فرآیند تاثیر رنگ‌ها بر ذهن می‌توان مطرح کرد، این است که آیا نوع خاطره‌سازی ذهن از رنگ‌ها برای همه افراد به یک گونه اتفاق می‌افتد؟

دکتر بابک سعیدی با اشاره به این که نوع خاطره‌سازی ذهن از رنگ‌ها در فرآینده پیچیده‌ای اتفاق می‌افتد که ذهن، روان‌، رخدادهای زندگی، حضور رنگ‌ها در این رخدادها‌ و گذشته افراد در آن نقش دارند، می‌گوید: این پارامترها در خاطره‌سازی ذهن از زنگ‌‌ها تاثیرات شگرفی برجای می‌گذارند. همان طور که هنرمندان، نقاشان، گرافیست‌ها، نورپردازها با ترکیب انواع مختلفی از رنگ‌ها می‌توانند تاثیرات زیادی از نوع آرام‌بخشی، هیجان‌انگیزی، تشویش و اندوه را بر ذهن مخاطب خود داشته باشند.

● رنگ‌ها در محیط‌ های آموزشی‌

اما یکی از مهمترین اماکنی که باید نگاه دوباره‌ای از زاویه تاثیر رنگ‌ها در آنها صورت گیرد، فضاهای آموزشی بویژه مدارس ابتدایی است؛ چراکه فرآیند خاطره‌سازی از رنگ‌ها از سنین کودکی آغاز می‌شود. این در حالی است که متاسفانه نقصان بزرگی در این زمینه دیده می‌شود و اگراز معدود استثناها بگذریم، کمترین توجهی به این بحث نشده است. مدارس ما در بهترین شرایط فقط به اصول ایمنی و مهندسی توجه می‌کنند؛ اما این که متخصصان هنری و روان‌شناسی که تجارب ارزشمندی در این زمینه دارند، چقدر امکان حضور، مشاوره و اجرا در فضاهای آموزشی مارا دارند به نظر نمی‌رسد توجه چندانی را جلب کرده باشد.

دکتر سعیدی با بیان این که فرزندان ما در هر سنی که باشند، با رنگ‌ها ارتباط برقرار و شروع به تصویرسازی می‌کنند، معتقد است: آغاز خاطره‌سازی از رنگ‌ها از دوره نوزادی شکل می‌گیرد. نخستین ملاقات نوزاد با جهان به واسطه رنگ‌ها اتفاق می‌افتد بنابراین دلپذیر کردن این ملاقات نوزاد با جهان باید به واسط ه رنگ‌های شاد و مفرح باشد. به همین دلیل است که امروز بسیاری از تولیدکنندگان اسباب‌بازی و وسایل کودک توجه زیادی به این قضیه نشان می‌دهند؛ چراکه تجربه‌های نخستین کودک از رنگ‌ها تاثیر شگرفی بر ذهن او می‌گذارد و می‌تواند ذخیره ارزشمندی برای سال‌های بعد فراهم کند.

در سال‌‌های آغازین آموزشی هم می‌بینیم که طراحان کتاب‌های درسی توجه خاصی به رنگ‌ها نشان می‌دهند؛ چراکه پژوهش‌ها نشان می‌دهد تنوع رنگ‌ها و استفاده از رنگ‌های روشن و شاد می‌تواند به ارتقای قدرت یادگیری کودکان کمک کند. البته تاثیر رنگ‌ها بر ذهن و روان کودکان فقط محدود به کتاب‌ها نیست؛ چراکه کودکان تاثیر زیادی از اجزای فضای آموزشی (رنگ نیمکت، رنگ دیوارها و سقف کلاس‌ها، راهروها، دیوارهای حیاط مدرسه، پنجره و وسایل کمک آموزشی)‌ می‌گیرند.

همین دلیل است که امروز در فضاهای آموزشی استاندارد از رنگ‌های سبز، زرد، قرمز، آبی و سفید به میزان قابل توجهی استفاده می‌شود، در واقع رنگ‌ها هم در قالب کتاب‌‌های آموزشی و هم در اجزای دیگر فضاهای آموزشی به بالا رفتن میزان یادگیری کودکان کمک می‌کنند، در نقطه مقابل اگر به اهمیت رنگ‌ها در عمل توجه نشود، نتایج معکوس خواهیم گرفت.

این روان‌شناس می‌افزاید: نکته مهم دیگر تناسب رنگ‌ها با دوره‌های مختلف آموزش است؛ مثلا تاکیدی که بر شاد و تند بودن رنگ‌ها در دوره ابتدایی می‌شود، برای دوران آموزش متوسطه وجود ندارد.

● نکته گمراه‌کننده در تست رنگ‌ها

امروزه تست‌های روان‌شناسی با استفاده از رنگ به نوعی به یک پدیده رایج و فراگیر تبدیل شده است؛ اما واقعیت این است که درباره این آزمون‌ها، نتایج و تعمیم آنها باید محتاطانه عمل کرد.

دکتر سعیدی در این باره می‌گوید: تصور عموم مردم بر این است که وقتی به تست‌های روان‌شناسی که با استفاده از رنگ‌ها انجام می‌شود پاسخ می‌دهند به روحیات و ذهنیت خود پی می‌برند؛ اما این باور چندان درستی نیست برای این که این گونه آزمون‌ها نسبی بوده و به طور مطلق عمل نمی‌کنند.

در واقع یک فرد در طول روز ممکن است حالات مختلفی از شادی، اندوه و هیجان را تجربه کند بنابراین وقتی او در برابر این آزمون‌های روان‌شناختی قرار می‌گیرد به نسبت قرار گرفتن در هر کدام از حالات پاسخ‌های متفاوت و نتایج متفاوتی خواهد گرفت. درواقع نکته گمراه‌کننده اینجاست که عموما افراد نتایج آزمون در لحظه خاص را به شخصیت و روحیه واقعی‌شان تعمیم می‌دهند؛ در حالی که این تعمیم درست نیست.