مقدمه
بندر و شهر کهن سیراف و دهستان طاهری امروز در استان بوشهر و در حاشیه خلیج فارس قراردارد .سیراف در ۲۴۵ کیلومتری شرق بوشهر و ۲۶۰ کیلومتری غرب بندر عباس واقع است. عسلویه هم دهستانی بود در۳۰ کیلومتری شرق سیراف که طی دهه گذشته به برکت بهره برداری از میدانهای گاز پارس جنوبی بیکباره توسعه یافت و سرمایه گذاریهای وسیعی درآن صورت گرفت. در کشورمان همواره مناطق و سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان را در تقسیم بندی و رتبه بندی توسعه در ردیف مناطق محروم و توسعه نیافته تلقی می کنیم . اگر مراد از توسعه را توسعه پایدار و همه جانبه بدانیم، می بایست از توسعه فرهنگی غافل نباشیم .هویت بخش تاریخی و گردشگری، از ارکان توسعه فرهنگی می باشند. این مناطق مواد اولیه و خام هویت را دارا می باشند. نمودارسازی وبه منثه ظهور رساندن هویت علاوه برآنکه باعث ارتقاء فرهنگی و بومی می گردد از سوی دیگر موجبات گردشگری را چه در مقیاس ملی یا فرا ملی فراهم می آورد.

اگر در این مناطق توجه و نگاه توسعه از موضوعات فرهنگی غافل باشد و بیشتر به لایه های زیر سطحی( نفت و گاز )توجه گردد، پس از مدتی آسیب های وارده دیگر قابل بازگشت و جبران نمی باشد. مدیران ارشد و تصمیم گیران صنعتی می باید قدری از ارزش افزوده حاصل شده را برای توسعه و نمودارسازی هویت ، تاریخ ، و فرهنگ این مناطق هزینه نمایند. در غیر اینصورت هر آنچه که از نشانه های این هویت در رو و زیر سطح زمین می باشد زیر چرخهای سنگین صنعت در این مناطق خرد می شود.
بالغ بر یکهزار و پانصد سال پیش بنا بر مستندات تاریخی مکتوب و مکشوفه سیراف بزرگترین بندر درمنطقه جنوب غرب آسیا بوده و دارای ارتباطات دریایی با چین، یونان ، رم ،آفریقا و …. بوده است و نشانه ها و آثار باقی مانده از این شکوه طی حفاری های باستانشناسی بدست آمده است.

برای توضیحات بیشتر و دریافت فایل به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

بخشی از مطالب:

اینها ارزشهای معنوی است که جنسی متفاوت از نفت و گاز دارد. این ارزشها نیز طالبان و مشتاقان خود دارد. این ارزشها نیز تولید درآمد می کنند. شاهد آن دهها کشوری است که اقتصاد آنها بر پایه درآمدهای
اینچنینی است.پروژه مرمت و احیای قلعه سیراف پیش از آنکه توجه و نگاه مجرد به این بنا بطور اخص داشته باشد درجهت اهداف پیش گفته می باشد.
این قلعه درشرایط کنونی در مرکز دهستان طاهری واقع است. دهستان طاهری در حاشیه دریا با توسعه ای بصورت نواری می باشد. شرایط توپوگرافی منطقه نیز در شکل توسعه ای روستا دخالت داشته است. مسیر و جاده ارتباطی ساحلی (بوشهر – بندرعباس ) از میان روستا بوده است که طی چند سال اخیر بواسطه حجم بالای تردد، مسیر کمربندی راه اندازی شده است ، بطوری که درحال حاضر کمتر خودروی عبوری از روستا می گذرد.
قلعه سیراف بر فراز ارتفاع طبیعی واقع است و از شرایط استقراری خوبی برخوردار می باشد .ساخت و سازهای اخیر در روستا هیچگونه اتصالی به قلعه ندارند و می توان گفت تا حدودی حریم قلعه سالم می باشد. تنها در بخش جنوبی سه پلاک مسکونی ، درمیان ارتباط قلعه و دریا قرار دارند . با توجه به شیب زیاد بستر، این پلاکها مانع چشم انداز دریا برای قلعه نمی باشند. با این وجود می بایست در برنامه تملک قرار گیرند.
علیرغم موقعیت نسبتاً دشوار طاهری بلحاظ دسترسی، باید گفت با وجود چندین فرودگاه در منطقه شرایط دسترسی تا حدودی تسهیل می گردد.
۱- فرودگاه عسلویه د ر۳۰ کیلومتری شرق طاهری
۱- فرودگاه جم در ۳۲ کیلومتری شمال طاهری
۱- فرودگاه بوشهر در ۲۴۰ کیلومتری غرب طاهری
۱- فرودگاه بندر عباس در ۲۶۰ کیلومتری شرق طاهری
کیفیت راههای منطقه با توجه به توسعه میدانهای نفتی طی سالیان اخیر از کیفیت نسبی خوبی برخوردار گردیده و طی سالهای آتی بر کیفیت و کمیت آن افزوده می گردد. محورهای عملکرد قلعه سیراف پس از مرمت و احیا در دو حوزه پذیرایی و اقامتی خواهند بود . با توجه به شرایط قرار گیری و نوع بافت جمعیتی ، پذیرایی در اولویت عملکرد قرار می گیرد. با توجه به طرح ارائه شده ،
حوزه پذیرایی در دو بخش فضای بسته و فضای باز مطرح می گردد . ظرفیت صندلی دراین دو حوزه برابر ۱۲۰ واحد می باشد. البته باید توجه داشت که با توجه به شرایط بسیار متفاوت اقلیمی در فصول مختلف سال غالباً یکی از این دو بخش در هر زمان قابل کارکرد می باشد.
بخش اقامتی دارای ۱۰ واحد اقامتی است . این واحدها با توجه به شرایط متفاوت کالبدی بنا از کیفیت و کمیت متفاوتی برخوردارند. و وجود این مسئله در احیای هر بنای تاریخی امری اجتناب پذیر می باشد. محدودیت های موجود دراتاقهای اقامتی مثل کمبود نور و …. در طرح احیا باعث نگردیده تا اصول حاکم بر معماری قلعه بعنوان یک بنای امن مخدوش گردد. از ایجاد پنجره درطرح احیا درپوسته خارجی بنا و در ترازهای همکف اجتناب گردیده است . طرح احیاء سعی در یافتن تعادلی را داشته که در آن ضمن برهم نزدن روابط و مناسبات یک قلعه تاریخی ، از سویی عملکردهای مورد نظر طرح احیا نیز بتواند در آن استقرار یابند . درطرح احیا عرصه های بنا کم و یا زیاد نگردیده است. محدوده ها ی پر وخالی در پلان با توجه به شکل اولیه بوده و درآن تغییری صورت نپذیرفته است. برابر ضوابط حاکم در طرح اولیه بنا حوزه های عمومی (بیرونی ) و خصوصی ( اندرونی ) در طرح احیا حفظ گردیده است .
فضای پذیرش بعنوان بخش واسط در این دو حوزه عمل می کند. ارتباطهای بصری نیز به محدوده خصوصی (اقامتی ) وجود ندارد. از اصلی ترین پتانسیل قلعه که منظر و چشم انداز فوق العاده زیبا به دریا می باشد ، سعی گردیده بخوبی استفاده شود.
رستوران فضای باز چشم انداز بسیار مناسبی به دریا محیط اطراف و بنا دارد و می تواند فضای بسیار دلنشینی باشد.
آشپزخانه مجموعه ، با توجه به نوع عملکردهای خود ، دسترسی مستقلی داشته و از کمترین تظاهر بیرونی برخوردار می باشد . آشپزخانه هیچگونه دسترسی مستقیم با داخل ساختمان ندارد.
با توجه به ویژگی های فضاهای طبقات فوقانی که در طرح اولیه هم بعنوان فضای چشم انداز بوده ، در طرح احیا نیز بصورت عمومی دیده شده و امکان تجربه فضاهای فوق برای همگان فراهم گردیده است.
بررسی تاریخی:
موضوع این بررسی و پروژه تهیه طرح مرمت و احیا در قلعه تاریخی سیراف می باشد . بجهت اهمیت تاریخی سیراف لازم است قدری از خصوصیات تاریخی حوزه قرارگیری بنا گفته شود ، تا بدانیم این قلعه در مکانی با چه پیشینه ای قرار گرفته است.
سیراف نام تاریخی بندر طاهری امروز می باشد. طاهری در و ضعیت امروز دهستانی است از بخش مرکزی شهرستان کنگان ، استان بوشهر و بالغ بر ۲۰۰۰نفر جمعیت دارد. و اما سیراف نام بندری بوده است که بنا به گفته تمامی مورخین از اوایل دوره ساسانی تا اوایل قرن چهارم هجری در اوج شکوه بعنوان مهمترین مرکز تجارت در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه می درخشیده است. درخصوص جغرافیای تاریخی سیراف و خصوصیات تاریخی آن بررسی های ارزشمندی صورت گرفته است. آقای دکتر غلامرضا معصومی از جمله افراد مطلع در این زمینه می باشند که این توفیق برای گروه بررسی پروژه وجود داشت تا در محل پروژه ، اطلاعات ارزشمندی را بطور شفاهی علاوه برکتاب ارزنده ایشان بنام سیراف کسب نماییم .
اطلاعات و آگاهی درمورد بندر سیراف در تاریخ را می باید به دو دسته تقسیم نمود. نخست آن چیزی است که مورخینی چون یاقوت حموی ، مقدمی ، ویلسون ، جیمز موریه ، ابن بلخی ، ابن بطوطه ، ابن خلدون ، لسترانج ، پزارد و مینورسکی و…. نقل گشته و تماماً گردآوری گردیده است . باید گفت اهمیت این بندر به اندازه ای بوده است که جغرافی نویس و مورخی را نمی توان یافت که اشاره ای به این بندر نداشته باشد. آن چیزی که از تمامی مورخین و سیاحان نقل گشته نشان از شکوه و عظمت این بندر از حدود تاریخی دوره ساسانی تا سال ۳۲۴ هجری که زمان انقراض این بندرمحسوب می گردد . سال ۳۲۴ را بنا به گفته تمامی مورخین سال ویرانی این بندر بواسطه زلزله مهیبی دانسته اند که گفته شده شدت آن به حدی بوده است که سیراف بطور کامل از بین رفته و هیچگاه نتوانسته حیات خود را باز یابد.
دسته دوم اطلاعات از سیراف تاریخی حاصل تلاش هئیت باستانشناسی دانشگاه آکسفورد به سرپرستی دکتر وایت هاوس بوده که ا ز حدود سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ شمسی ، طی ۶ فصل حفاری اطلاعات ارزشمندی را از سیراف قدیم بدست آورده و تدوین نمود . خلاصه این گزارش در مجله ” ایران ” چاپ لندن ارائه گردید که درچند ماه قبل بجهت برگزاری همایش البته ”بین المللی“ سیراف منتشر گردید.
دکتر وایت هاوس طی بررسی های خود نشان داد ،آنچه که از مورخین و سیاحان و جغرافی نویسان در مورد اهمیت و اقتدارسیراف بیان گردیده سخن گزافی نبوده بلکه حقیقت مسلم تاریخ می باشد. ایشان طی بررسی های خود مسجد جامع ، بازار ، مسجد امام حسن (ع) ، قبور تاریخی منحصر بفرد ، کوره ها ی پخت سفال ، معماری مسکن ، سیستم ها ی تامین آب و همچنین نشانه های دقیقی همچون سکه های یونانی ، چینی ، و ظروف و …. را که نشان از وجود ارتباطات وسیع می نموده است را یافتند و حتی نیایشگاههای دوره ساسانی را در زیر تراز مسجد جامع بیرون آوردند. مقیاس حفاری های صورت گرفته و آثار یافته شده طی چند فصل حفاری بحدی است که در نقشه ۲۵۰۰۰/۱ قابل مشاهده و دریافت می باشد که بدون شک اصلی ترین شاهد و نشانه درکرانه خلیج فارس می باشد.
عکس هوایی مربوط به دوره زمانی پس از انجام حفاری های باستانشناسی است ، لذا پاره ای از آثار یافته شده معماری ، که طی کاوشهای باستانشناسی بدست آمد را می توان در روی آن مشاهده نمود . طی هفت فصل متوالی محوطه سیراف کاوش و بررسی شد.آنچه از برخی نشانه ها ، در مورد حفاری و مسیر مطالعات هیئت باستانشناسی بدست می آید ، نشان از آن دارد که مسیر مطالعات کاملاً طراحی شده مبتنی بر روش شناسی علمی و منسجمی است که می تواند بار اطلاعات ارزشمندی را به همراه داشته باشد و طبیعی است که از هفت فصل کاوش از هیئت باستانشناسی دانشگاه آکسفورد نیز همین انتظار وجود داشته باشد . با توجه به پیگیری که نسبت به موضوع بعمل آمد معین گردید که تمامی گزارش ارائه شده به همان گزارش در مجله ایران چاپ لندن باز می گردد و هیچگونه اطلاعات دیگری جز آن انتشار نیافته است که یادآور این نکته است که گفته می شود “برخی ما را بهتر از خودمان می شناسند “ . اطلاعات و آگاهی از سیراف کهن در یک دوره تاریخی حلقه ای از زنجیره اطلاعات یک تمدن در یک دوره وسیعی است که می تواند تا به لحظه کنونی هم رسیده و قابلیت تحلیل و استنتاج بیابد .
در یک نگاه به عکس هوایی نکات ارزشمندی روشن می گردد . نخست اینکه مکان یابی این بندر در ابتدا بسیار سنجیده انتخاب شده است. چرا که بواسطه پیشروی دریا در خشکی که در تصویر هوایی معین می باشد ، دریا از بیشترین آرامش برخوردار می باشد. دیگر اینکه وجود ارتفاعات در بخش شمالی امکان دسترسی به بندرسیراف کهن را از طریق خشکی محدود نموده و صرفاً جهات شرقی و غربی با عرض کم می توانسته این دسترسی را فراهم آورد.