زیبایی شناسی فرش دستباف
در تفکر اسلامی، اصل و اساس زیبایی و زیبایی شناسی به خداوند باز می گردد. روح و اندیشه هنرمند ایرانی، اسلامی و مذهبی است و چنین باوری در اثر هنری او تجلی می یابد. درک زیبایی فرش دستباف ایرانی برای همگان مقدور است چون فرش ایرانی، هنری کاربردی بوده و استفاده روزمره آن، این هنر را با زندگی مردم عجین ساخته است. فرش ایران هنری مردمی است و به سادگی در زندگی آنان وارد و از طبقاتی شدن مجزا شده است. بنابراین روح و اندیشه زیبایی دوست ایرانی، توان دریافت چرایی زیبایی فرش ایران را دارد و با این قابلیت بر ارزشهای ماندگار این هنر خواهد افزود.
زیبایی در فرش دستباف ایرانی ظاهر و باطن دارد، مراد آن است که عوامل باطنی را منسوب به حالات روحی، معنوی و دریافت های درونی هنرمند نموده و آنها را در بطن هنر نهفته بدانیم. این عوامل بیشتر خصوصیات روانشناختی، جامعه شناختی و رویکردهای مذهبی و دینی هنرمند را در بر می گیرد. مهم ترین زیبایی های ظاهری فرش عبارت است از طرح و نقش، رنگ و ابعاد. طرح و نقش از اصلی ترین عوامل در زیبایی های فرش ایران است و ویژگی هایی دارد که رعایت و کاربرد آنها در طراحی، باعث ظهور تصویری زیبا در ذهن مخاطب می شود.
زیبایی رنگ
بعد از طرح و نقش، رنگ از موثرترین عوامل زیبایی فرش ایران است. استفاده از رنگزاهای طبیعی و گیاهی در قدیم. موجب مرغوبیت فرش می شد. با این شیوه رنگرزی مواد اولیه، در مقابل نور خورشید و شست و شو ثبات داشته و ملایمت و درخشندگی آنها بر کیفیت فرش می افزود. ولی سختی و مشقت بسیار این شیوه رنگرزی، وقت گیر بودن آن و گرانی برخی رنگزاها، به تدریج باعث رونق بازار رنگرزی شیمیایی گردید. همین امر یعنی اسلوب و طریقه رنگرزی گیاهی یا شیمیایی، عاملی تأثیرگذار بر زیبایی فرش است. ولی برای بررسی زیبایی های رنگ در فرش ایران، عوامل مربوط به جغرافیای بافت و رعایت اصول و مبانی رنگ در فرش نیز، از جمله مولفه های مهم است.
کاربرد رنگ در فرش در هر منطقه ی جغرافیایی ایران، ویژگی های خاص دارد. از همین روی فرش اصفهان و نائین از فرش سیستان یا تبریز یا فارس تمیز داده می شود چون رنگ نیز علاوه بر طرح و نقش، به فرش هویتی ویژه منطقه جغرافیایی آن می دهد. مثلاً تأثیر روانی و احساسی رنگ قرمز و زرد، موجد حالت بسط و گسترش در وجود آدمی است و رنگ آبی موجد حالت انقباض و سکون. حتی جای رنگ، جهت رنگی در تصویر، وسعت سطوح رنگی و روابط تضاد رنگها با یکدیگر، از ارزشهای بیانی رنگ در ترکیب بندی برخودار است.
در باب زیبایی های معنوی فرش که تحت عنوان تأثیر عوامل باطنی از آن یاد کردیم هم، شاخص های گوناگونی بر زیبایی فرش تأثیر می گذارند، نظیر نیت و صدق هنری هنرمند، شهود، تخیل و الهام، حتی باورها و انگاره های مذهبی و دینی. این بعد معنوی مستتر در روح فرش ایرانی است که تعادل میان صورت و معنا در هنرهای ایران را آشکار می سازد. بیانگری رازهای خاموش و مکنون پنهان در زیبایی های ظاهر، بر عمق زیبایی های باطن اثر هنری خواهد افزود و رمز ماندگاری آن را جاودانه خواهد ساخت.
در بیان زیبایی های فرش دستباف ایرانی، می توان گفت که صورت و معنا در فرش دستباف ایرانی هم خوانی شگرفی دارد. یعنی طرح و نقش، رنگها و ابعاد به عنوان صورت و ظاهر فرش برخاسته از فرهنگ و ارزش های طراح و بافنده فرش می باشد. کاربرد نقش هایی چون برگ، درخت و ...نشانگر توجه بافنده و طراح ایرانی به طبیعت الهی و نظم و قاعده ای که بر این طبیعت حکم فرماست. استفاده از رنگ های طبیعی و هم خوانی ابعاد با طرح و نقش فرش نه تنها بر زیبایی آن می افزاید بلکه روح زنده طراح و بافنده فرش دستباف ایرانی را نشان می دهد.
