سرویس های بهداشتی از جمله مهمترین قسمت های یک خانه به حساب می آیند که متاسفانه به جهت محدودیت های موجود در وسعت آپارتمان های کوچک امروزی، مورد کم توجهی سازندگان و در واقع مهندسین نقشه کش قرار گرفته اند به گونه ای که در مرحله کشیدن پلان ساختمان معمولا آخرین و کوچکترین فضای موجود به این سرویس ها شامل حمام و دستشویی و توالت اختصاص می یابد.

سرویس های بهداشتی از جمله مهمترین قسمت های یک خانه به حساب می آیند که متاسفانه به جهت محدودیت های موجود در وسعت آپارتمان های کوچک امروزی، مورد کم توجهی سازندگان و در واقع مهندسین نقشه کش قرار گرفته اند به گونه ای که در مرحله کشیدن پلان ساختمان معمولا آخرین و کوچکترین فضای موجود به این سرویس ها شامل حمام و دستشویی و توالت اختصاص می یابد.

حال آنکه به عنوان مثال یک حمام، تنها فضایی برای شستشو و حفظ بهداشت نیست بلکه از آنجا که آب عاملی موثر جهت تمدد اعصاب است، حضور در این فضا و تماس بدن با آب، خود سبب ایجاد آرامش روحی نیز می شود. حال تصور کنید اگر به جهت یک نقشه کشی نامناسب برای این محیط، اهالی خانه به هنگام استحمام همواره با موانع مختلف موجود در فضا برخورد کرده و از فضای کافی حتی برای اعمال عادی شستشو بهره مند نباشند، چه میزان به لحاظ روحی نیز تحت فشار خواهند بوداصولا در بررسی یک حمام و ملزومات آن چندین موضوع مهم می بایست مورد توجه قرار گیرد:

• پوشش سطوح

این پوشش شامل دیوارها و کف است و از آنجا که بیشترین میزان مصرف آب در ساختمان، در محیط های حمام و دستشویی صورت می پذیرد، عایق بودن سطوح این فضاها در برابر نفوذ آب، مهمترین ویژگی لازم برای دیوارپوش ها و کفپوش ها است. برای پوشش کف فضای حمام کفپوش های مختلفی شامل سنگ، سرامیک، وینیل یا همان لینولئوم ها و مکالئوم ها وجود دارند.

سنگ ها اگرچه به لحاظ عایق بودن در برابر نفوذ آب و همچنین استحکام برای این منظور مناسبند ولی از آنجا که نسبت به کفپوش های دیگر از هزینه بالاتری برخوردار بوده و در ضمن جهت کاربرد مواد شوینده و ضدعفونی کننده برای تمیز کردن سطح آنها نیز محدودیت های زیادی وجود دارد، نسبت به سرامیک کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. خانواده وینیل ها و مکالئوم ها نیز از جمله کفپوش های از جنس Pvc هستند که در سالیان قبل برای پوشش کف سرویس های بهداشتی و به خصوص آشپزخانه ها از آنها بیشتر استفاده می شد ولی امروزه با وجود انتخاب های بهتر و مناسب تر و همچنین از آنجا که برای نصب آنها از چسب های مخصوص استفاده می شود، آسیب پذیرتر بوده و امکان بر آمدن چسب و در نتیجه نفوذ آن به سطوح زیرین همواره وجود دارد لذا برای محیط حمام توصیه نمی شود.

ولی در میان کفپوش های اشاره شده سرامیک با وجود آنکه به لحاظ استحکام با سنگ قابل مقایسه نیست و همچنین سطح آن حتی در انواع بافت دار نیز از سنگ لیزتر است ولی به دو دلیل برای این محیط رایج ترین و مناسب ترین کفپوش به حساب می آید. اول آنکه سطح آن دارای لعابی است که در مجاورت با انواع مواد شوینده مقاوم بوده و دوم آنکه از قیمت کمتری نسبت به سنگ برخوردار است. مشکل لیز خوردن آن به خصوص برای افراد سالمند و کودکان نیز با به کارگیری تدابیر لازم به راحتی قابل حل است:

الف) از دمپایی های کف پلاستیکی و غیرابری استفاده کنید.

ب ) در مسیر رفت و آمد و در زیر دوش در شرایطی که سطح زیر دوش نیز با سرامیک پوشیده شده باشد، کفپوش های پلاستیکی بادکش دار پهن کنید. البته این لایه ها برای داخل فضای وان نیز بسیار مناسب هستند.

• دیوارپوش ها

یکی از رایج ترین روش ها برای پوشش دیوار سرویس های بهداشتی به خصوص حمام، کاشی کاری این سطوح است. البته برای پوشش دیوارهای حمام با کاشی، چند امکان وجود دارد: الف پوشش کلیه سطوح دیوارها تا سقف با کاشی، ب کاشی کاری نیمه و یا دوسوم پایینی دیوار و پوشش قسمت بالایی آن با رنگ و یا حتی در بعضی قسمت ها با کاغذ دیواری، ج کاربرد دو نوع پوشش مختلف در دو قسمت از دیوار محیط به صورت کامل از کف تا سقف که یکی از آنها به طور قطع کاشی است.به این ترتیب که معمولا برای محیط های کوچک که فاصله چندانی بین دوش و دیگر قسمت های حمام وجود ندارد، از روش کاشی کردن تا نزدیکی سقف استفاده می شود مگر آنکه در این حمام ها قسمت دوش به طور کامل مجزا شده باشد که پس از این به روش های مجزا کردن نیز خواهیم پرداخت.

لازمه کاربرد روش های دوم و سوم در حمام، داشتن وسعت کافی است که در نوع سوم نیاز به این وسعت از نوع دوم نیز بیشتر است. به این گونه که دیوارهای قسمت اختصاص یافته به دوش و احیانا وان به طور کامل کاشی شده و دیوارها فاصله دارند که احتمال پاشیده شدن آب به آنها بیشتر است، با توجه به میزان این فاصله با روش دوم به صورت ترکیبی و یا به روش سوم با کاربرد مجزا از کاشی و رنگ یا کاغذ دیواری پوشش می یابند. لازم به ذکر است کاربرد رنگ در صورتی امکان پذیر است که رنگ ساختمانی انتخابی از نوع روغنی براق و یا لااقل دوسوم براق باشد و در مورد کاغذدیواری نیز قابل شستشو بودن آن ضروری است.

البته قابل شستشو بودن رنگ و یا کاغذ دیواری به معنای امکان کاربرد مستقیم آب بر روی این لایه ها نیست بلکه به جهت صیقلی تر بودن سطح رنگ های روغنی و همچنین کاغذهای دیواری قابل شستشو، لکه ها و جرم های موجود بر روی آنها به راحتی با دستمال نم دار و کمی مواد شوینده پاک می شوند.

نکته دکوراسیونی: از آنجا که محیط حمام نیز مانند هر مکان دیگری در خانه به لحاظ دکوراسیونی حائز اهمیت است، در مراحل انتخاب پوشش ها و لوازم و تجهیزات مورد نیاز در محیط، هارمونی و هماهنگی میان رنگ ها و طرح های موجود و انتخابی را مدنظر قرار دهید. در واقع پالت رنگی و طرحی فضا توسط دیوارپوش ها، کفپوش ها، پرده حمام، کابینت ها، حوله ها و دیگر لوازم کاربردی و تزئینی موجود در محیط تشکیل می شود. در ضمن توجه داشته باشید که طرح و رنگ انتخابی با کاربرد فضا سنخیت داشته و حس تمیزی و بهداشت را القا کند. به عنوان مثال رنگ های آبی روشن و تیره، سبز روشن، سبز آبی، سفید و کرم انتخاب های مناسبی برای این محیط هستند. البته این به این معنا نیست که از رنگ های شاد و تند نمی توان استفاده کرد بلکه سلیقه افراد خانواده نیز در این موضوع دخیل است.

نکته دکوراسیونی : محیط حمام نیز مانند دیگر فضاهای خانه می تواند بستر مناسبی برای کاربرد لوازم تزئینی باشد. تزئینات دیوارکوب، گل ها و گیاهان مصنوعی و خشک، تابلو و حتی گیاهان طبیعی از این جمله اند. البته برای انتخاب هر یک، موارد مختلف شامل جنس لوازم و رابطه آنها با رطوبت، محل نصب و همچنین در مورد گیاهان طبیعی، نوع گیاه و نیازهای نوری و رطوبتی آن را در نظر بگیرید.

به این ترتیب علاوه بر ایجاد محیطی بهداشتی و مناسب، فضایی زیبا و روح بخش را ترتیب داده اید.

• لوازم کاربردی و تزئینی

 پرده حمام: از آنجا که پرده حمام نیز مانند هر پرده دیگری در فضای خانه سطحی از آن محیط را تشکیل می دهد، می بایست به لحاظ رنگ، سبک و طرح و نقش با بقیه سطوح از جمله کاشی دیوارها و کفپوش ها و حتی کابینت بندی هماهنگی داشته باشد. کافی است شما رنگ و طرح مورد نظر را انتخاب کرده سپس ترکیبی از همان طرح و رنگ را در دیگر لوازم کاربردی این محیط استفاده کرده و در واقع چرخش رنگی و طرحی انجام دهید. البته تولیدکنندگان این قبیل لوازم معمولا در سرویس لوازم بهداشتی حمام از یک پارچه و یا طرح و رنگ، برای سطل حمام، سطل رخت چرک، جامسواکی و غیره بهره گرفته و سرویسی هماهنگ را تولید می کنند.

کاربرد حمام های کابینی است. این حمام ها به صورت کابین های دردار در ابعاد و فرم های مختلف به همراه تجهیزات گوناگون تولید شده و قابل نصب در محل دوش هستند یعنی مرحله دوش گرفتن در داخل کابین انجام می گیرد. در این دو روش امکان پاشیده شدن و نفوذ آب به بقیه نواحی حمام به صفر می رسد.

هواکش: وجود پنجره در محیط حمام هم به جهت نورگیری در هنگام روز و هم از همه مهمتر تبادل هوا و خروج بخارات آب، از اهمیت بسیاری برخوردار است ولی متاسفانه در بسیاری از ساختمان های امروزی این قبیل نورگیرها را به فضاهای دیگر اختصاص داده و بخارات داخل حمام را از طریق لوله ای از پشت بام خارج می کنند که برای این منظور وجود هواکشی قوی در سر لوله واقع در حمام ضروری است. اگرچه با وجود پنجره نیز استفاده از هواکش برای تخلیه هر چه بیشتر و سریع تر بخارات لازم است. پس در هر صورت هواکشی انتخاب کنید که از قدرت کافی برخوردار باشد.

تجهیزات گرمایشی: برای گرم کردن محیط حمام در اغلب موارد از رادیاتور استفاده می شود. این رادیاتورها در دو نوع معمولی و دیواری به عنوان حوله خشک کن که هم نقش گرم کننده هوای محیط و هم خشک کردن حوله ها را ایفا می کند وجود دارند. هشدار: هرگز از بخاری های گازسوز و یا حتی برقی در این محیط استفاده نکنید زیرا احتمال خفگی و یا برق گرفتگی بسیار وجود دارد.

کابینت بندی: ترتیب دادن ترکیب کابینتی کامل همراه با کاسه دستشویی و احیانا آینه و ویترین و یا طبقاتی در کنار آن و یا حتی کابینت های دیواری و یا زمینی مجزا برای قرار دادن لوازم مربوط به شستشو شامل مواد بهداشتی، مواد شوینده و ضدعفونی کننده محیط، حوله های اضافی و غیره و همچنین اختصاص بخشی از کابینت ها برای قرار دادن داروها، از جمله نیازهای چنین فضایی محسوب می شود. البته ممکن است وسعت موجود، امکان استفاده از هیچ یک از کابینت های زمینی را فراهم نکند. در چنین شرایطی شما می توانید از سطح دیوارها برای نصب کابینت های دیواری در ابعاد مناسب و یا حتی طبقات مستقل استفاده کنید.

نکته : هنگام انتخاب کابینت بندی برای محیط حمام علاوه بر توجه به مدل و طرح و رنگ آمیزی و همچنین حفظ هماهنگی با دیگر عناصر موجود در محیط از ضدآب بودن آن اطمینان حاصل کنید. امروزه با به بازار آمدن نئوپان های فشرده و روکش دار شامل Mdf ها و Hdf ها نگرانی ها برای آسیب دیدگی لوازم چوبی موجود در حمام در معرض آب و بخارات برطرف شده است ولی با این حال در هر صورت حفظ فاصله لازم بین محل دوش و همچنین کابینت بندی ضروری است.

تجهیزات حمام ها: از جمله رایج ترین تجهیزات حمام ها نصب توالت فرنگی و دستشویی و همچنین وان و یا زیردوشی است.این روزها در اغلب خانه ها در صورت کافی بودن وسعت حمام علاوه بر توالت ایرانی یک توالت فرنگی و دستشویی نیز در محیط حمام جای می دهند، که معمولا متعلق به استفاده شخصی افراد خانه است. وجود چنین امکانی برای سالمندان به خصوص افرادی که از مشکل زانو و یا کمر در رنج هستند، بسیار ارزشمند است.کاربرد وان و یا زیردوشی نیز سالیان سال است که رواج داشته و انواع آنها با توجه به وسعت فضا در ابعاد و فرم های مختلف در محل دوش کار گذاشته و یا ساخته می شوند. وان های بزرگ علاوه بر اهمیت شان به لحاظ بهداشتی، به لحاظ رفاهی نیز بسیار مورد توجه خانواده ها هستند به خصوص در صورتی که دارای کاربرد جکوزی نیز باشند.

لوازم و خرده ریز های بهداشتی: در محیط حمام به لوازمی شامل آویزهای دیوارکوب و یا رومیزی جهت آویختن حوله های لباسی و دستی، طبقات آویزدار مخصوص لوازم و مواد بهداشتی شامل شامپوها، لیف، صابون و غیره نیاز است. فقط توجه داشته باشید اگر قصد دارید این لوازم در کمترین فاصله با آب قرار گیرند آنها را پلاستیکی و یا از جنس استیل و یا هر فلز دیگری که آبکاری مرغوب داشته باشند، انتخاب کنید.

• نورپردازی

در یک حمام استاندارد تصمیم گیری پیرامون پلان فضا و جایگیری هر یک از لوازم کوچک و بزرگ صرفا کاربردی و یا کاربردی دکوراسیونی همزمان با در نظر گرفتن سیستم لوله کشی و فاضلاب ساختمان براساس استانداردهای از پیش تعیین شده انجام می گیرد که در این جا به پاره ای از آنها در یک حمام مجهز شامل وان، توالت فرنگی، دستشویی و غیره می پردازیم: الف محل شیرهای مربوط به دوش: شیر باز و بسته کردن آب دوش در بالای وان می بایست در ارتفاعی مناسب برای افرادی که به طور ایستاده و یا نشسته در داخل وان می خواهند از آن استفاده کنند، نصب شود. این ارتفاع ۹۵ تا ۱۲۰ سانتی متر از کف وان پیشنهاد می شود.

محل شیر وان: ارتفاع مناسب برای نصب شیر وان ۷۵ تا ۵۸۲ سانتی متر از کف وان است، این میزان برای فردی که در داخل وان نشسته فاصله مناسبی است.

جای صابون و یا شامپو کنار وان: این قبیل لوازم می بایست حداقل در فاصله ۴۵ سانتی متری تا دیواره انتهایی وان بر روی دیوار نصب شوند.

بهترین محل برای نصب شیر آب و دستمال کاغذی مربوط به توالت فرنگی: از آنجا که مناسب ترین محل برای نصب توالت فرنگی در کنار یکی از دیوارهای این محیط است، تعبیه شیر آب مربوط به آن نیز در بهترین شرایط بر روی دیوار کناری آن هم در ارتفاع ۶۵ سانتی متری از سطح زمین است، این ارتفاع مناسب ترین فاصله برای نصب جای دستمال کاغذی توالت نیز محسوب می شود، تنها در صورتی که فاصله کافی با شیر حفظ شده و یا بر روی دیوار دیگری در نزدیکی توالت نصب شود.

کاسه دستشویی: ارتفاع قرار گرفتن کاسه دستشویی از سطح زمین می بایست به میزانی باشد که به راحتی امکان خم شدن و شستشوی دست و صورت وجود داشته باشد این میزان معمولا ۹۰ تا ۹۵ سانتی متر از کف زمین است.