در اقدامی کم سابقه از دو روز پیش بزرگترین هیات علمی ایران متشکل از روسای 10 دانشگاه معتبر ایرانی به سرپرستی قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل و چند تن از مدیران این وزارتخانه وارد بغداد شدند و همزمان با حضور این هیات در عراق، یک هیات علمی از کشور سوئیس به همراه رییس جمهور این کشور به تهران سفر کرده است.
در حالی که از یک سو کشورهای اروپایی برای گسترش مناسبات علمی با دانشگاه های ایران تلاش می کنند و بیش از 30 هیات علمی اروپایی از دانشگاه های معتبر اروپا در طول چند ماه اخیر به تهران سفر کرده اند، از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران برای گسترش مناسبات علمی با کشورهای منطقه تلاش کم سابقه ای را آغاز کرده است.
اصطلاح 'دیپلماسی علمی' که از یک سو جامعه علمی فناوری را در بر می گیرد و از سویی دستگاه دیپلماسی شریک آن است، به عقیده کارشناسان، تاریخ آن به سال های بعد از جنگ جهانی دوم برمی گردد و بر همین اساس غربی ها با این اصطلاح کاملا آشنا هستند.
کارشناسان، مناسبات آمریکا و اتحاد جماهیر شوری سابق در دوره جنگ سرد را که سطح مناسبات سیاسی به پایین ترین حد خود رسیده بود، بهترین نمونه دیپلماسی علمی بین دو ابرقدرت جهان می دانند که همواره پل ارتباطی واشنگتن و مسکو در آن برهه به واسطه این دیپلماسی هرگز قطع نشد و تا به امروز پایدار مانده است.
این چالش جدید به باور کارشناسان ایرانی، بنای رفتارهای جامعه علمی فناوری ایران بین دو گانه اشتیاق غربی ها به توسعه همکاری های علمی فناوری با ایران و از طرفی گسترش مناسبات علمی ایران با کشورهای منطقه شده است. 
قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل در بغداد در تشریح این اصطلاح در تعامل با کشورهای اروپایی گفت: آنچه مسلم است کشورهای غربی برای تامین منافع خود به ایران آمده اند و نیاز است که ایران نیز منافع خود را در این تعامل علمی بشناسد و دنبال کند.
وی ادامه داد: دانش فنی و پیشرفت های علمی که ایران در طول سال های گذشته به دست آمده، غربی ها را شگفت زده کرده است و می خواهند از آن سر در آورند و نیروهای نخبه علمی کشورمان را که در رسیدن به این دستاوردهای علمی و فناوری نقش موثر داشته اند، جذب کنند.
جمهوری اسلامی ایران در دو دهه اخیر توانسته ماهواره بسازد و در مدار زمین قرار دهد، به نانو تکنولوژی دست یابد، اورانیوم 20 % بسازد، رادیو داورها را تولید کند، سوپر رایانه ها برای انجام محاسبات سنگین بسازد و از زباله های تهران برق تولید کند و ده ها دستاورد علمی و فناوری دیگر که همگی در سایه تحریم های بین المللی ظالمانه تحقق پیدا کرده اند.
رییس مرکز همکاری های علمی بین المللی می گوید: کشورهای غربی می خواهند بدانند که دانشگاه های ایران با چه مدل و برنامه ریزی به این پیشرفت ها دست یافته و توانسته اند نیروی انسانی نخبه در این حوزه ها تربیت کنند.
دکتر حسین سالار آملی با یادآوری اینکه غربی ها بدون دلیل سراغ ما نیامده اند، ادامه داد: وظیفه ما در این همکاری ها حکم می کند که در عین حال که به این مناسبات بین المللی وارد می شویم، در عین حال منافع ملی خود را بشناسیم و برای تحقق آنها تلاش کنیم.
وی حفظ سرمایه های علمی و فناوری ایران، فراهم کردن زمینه های کار برای آنان و قدرشناسی از زحمات و تولیدات فکری شان را از اقدامات مهم برای حفظ این سرمایه های کشور خواند و گفت: گسترش مناسبات علمی با کشورهای منطقه در این راستا است.
قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل افزود: صادر کردن علم و فناوری به کشورهای منطقه باعث می شود هم نیروهای توانمند خود را حفظ کنیم و هم کشورهای منطقه که اغلب مسلمان هستند از حیث علمی و فناوری تقویت شوند که در نهایت به نفع ایران و کل منطقه است.
دکتر حسین سالار آملی گفت: ما باید سرریز ظرفیت های علمی فناوری خود را به کشورهایی مانند عراق، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، ارمنستان، سوریه، لبنان و دیگر کشورهای منطقه سمت و سو بدهیم و در عین حال به دنبال همکاری های علمی بین المللی با کشورهای پیشرفته دنیا از حیث علمی و فناوری باشیم.
اعتقاد بر این است که صادرات علم و فناوری به کشورهای منطقه دستاوردهایی خواهد داشت:
اول :باعث تضمین بازگشت نیروهای نخبه علمی به کشور می شود
دوم: در دراز مدت در امنیت ایران در منطقه نقش موثر دارد
سوم : دیپلماسی علمی، بستر نفوذ قدرت نرم ایران را در منطقه شکل می دهد
چهارم: تحقیقات علمی مشترک باتوجه به مشترکات زیست محیطی و فرهنگی و اجتماعی کاربردی تر خواهد بود که بهره بردن از نتایج این تحقیقات فقط منحصر به ایران نخواهد بود.
بر همین اساس است که در اولین نشست این هیات علمی ایرانی با رییس دانشگاه بغداد معتبرترین دانشگاه این کشور، پیرامون همکاری این دانشگاه با دو دانشگاه یزد و علم و صنعت توافق حاصل شد.
دانشگاه بغداد پیشتر با دانشگاه های امیر کبیر، تهران و صنعتی شریف نیز تفاهمنامه همکاری امضا کرده بود و رییس دانشگاه بغداد در گفت وگو با ایرنا تاکید کرد که دو طرف ایرانی و عراقی به دلیل مشترکات فراوان در گسترش و فعال کردن و روان سازی مناسبات علمی جدیت دارند.
رییس دانشکده مهندسی خوارزمی در دانشگاه بغداد نیز به ایرنا گفت: آنچه در همکاری علمی بین ایران و عراق اهمیت دارد تشابه پژوهش های زیست محیطی دو کشور با توجه به مشترکات فراوان دو طرف است که زمینه را برای طرح های تحقیقاتی مشترک فراهم می کند.
این هیات که به همت رایزنی فرهنگی ایران در بغداد وارد عراق شده شامل روسای دانشگاه های علم و صنعت، الزهراء، یزد، پیام نور، کردستان، آزاد (کردستان)، علمی کاربردی، فنی حرفه ای، ارومیه و صنعتی اصفهان است.
انتظار می رود، هیات علمی ایران در ادامه سفر خود امروز چهارشنبه ضمن بازدید از دانشگاه های علوم و فناوری و النهرین در بغداد با این دو دانشگاه نیز تفاهمنامه همکاری امضا کند.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای دیپلماسی علمی و به منظور موازنه بین گسترش همکاری های علمی با کشورهای غربی و از طرفی توسعه مناسبات علمی با کشورهای منطقه درصدد بین المللی کردن 15 دانشگاه ایران در برنامه ششم توسعه است.